Balans en hoe de elementen daarbij behulpzaam kunnen zijn
In de westerse ‘moderne’ geneeskunst zijn we gewend om gefragmenteerd te kijken naar de componenten van ‘gezondheid’. Het overgrote merendeel van de geneeskunst kijkt alleen naar de fysieke aspecten (het lichaam) en de geestelijke gezondheidszorg kijkt met name naar het mentale aspect en deels naar het emotionele aspect. Afgezien van wat beschouwingen over psychosomatische relaties is er in behandelingen van problemen nauwelijks sprake van samenhang tussen de verschillende aspecten van gezondheid.
In traditionele geneeskunst komt die benadering over als erg eenzijdig en van daaruit behoorlijk inefficient (en als je eerlijk kijkt naar het effect van medische en geestelijke gezondheidszorg in de zogenaamd ‘ontwikkelde’ landen, dan kan je weinig anders dan concluderen dat het inderdaad niet erg effectief is). In veel culturen en hun geneeswijzen is er sprake van een overduidelijke samenhang tussen het fysieke aspect, het mentale aspect, het emotionele aspect en het spirituele aspect. Is een van die aspecten uit balans, dan is dat van invloed op het geheel en bij een behandeling wordt er dan ook altijd gekeken naar alle vier de aspecten – iets dat wij jammerlijk uit het oog verloren zijn en dat ik met dit schrijven probeer te integreren in een visie op genezen van wat er kapot is.
Onderzoek naar het geheel – fysiek, mentaal, emotioneel en spiritueel – kan je koppelen aan de vier windrichtingen (vier is hierin veel te beperkt, maar daar kom ik een andere keer op terug) en de vier basiselementen. De Lakota’s gebruiken hiervoor een medicine wheel, de curandero’s en curandera’s gebruiken onder andere het mayan cross en de daaraan gekoppelde aandacht voor de windrichtingen en de elementen: vuur, water, lucht en aarde. Hoewel er wereldwijd kleine verschillen bestaan over de definitie van de basiselementen – de Grieken voegden aether toe en de Chinese cultuur kent naast deze vier ook hout en metaal – is het opvallend hoe vuur, water, lucht en aarde in vrijwel alle pre-christelijke visies een belangrijke plaats innemen. En alhoewel grote mono-theistische religies in de afgelopen eeuwen vreselijk hun best hebben gedaan om alle kennis en wijsheid die in die visies besloten lagen met harde hand uit te roeien, is dat gelukkig niet gelukt. Sterker nog, diezelfde oude wijsheid treedt weer naar voren.
Je moet de vier elementen niet beschouwen in enkel hun fysieke verschijningsvorm in de materiele wereld. Ieder van deze elementen is in de traditionele geneeskunst gekoppeld aan bepaalde niet-materiele eigenschappen, die ik hieronder verder uitwerk.
Het is geenszins mijn bedoeling om met die uitwerking een ‘interessant maar verder nutteloos’ theoretisch verhaal neer te zetten; een innerlijk onderzoek aan de hand van beschouwingen over de elementen en hun eigenschappen is een hele praktische en letterlijk down-to-earth manier om te kijken naar je eigen ontwikkeling, zeker als er iets niet goed gaat en je fysieke of emotionele problemen ervaart.
Zie het maar als een stethoscoop, maar dan eentje waarmee je naar meer kunt luisteren dan alleen je fysieke hartslag.
Een medicine wheel of cross moet je zien als een cirkel, waarbij je zelf in het centrum staat en een voor een naar de vier windrichtingen kijkt en die onderzoekt, om zo te zien waar er sprake is van een ‘uit balans zijn’. Over de precieze koppeling van eigenschappen verschillen de meningen wereldwijd; ik hou de indeling aan van het mayan cross. Waarheid is een bijzonder subjectief iets en er zijn vele wegen – zolang we dat ten volle erkennen is er geen enkel probleem.
In de beschouwing van de kenmerken van de vier elementen – vuur, water, lucht en aarde – ligt al veel wijsheid besloten over het terugvinden van balans.
Het oosten – vuur
Het vuur staat voor spiritualiteit, energie, de dageraad, de zon, plannen, geboorte, de lente, rood.
Kijkend naar de aard van vuur: vuur moet gevoed worden, maar niet overvoed. Vuur kan niet branden op datgene dat al eerder verbrand is. Als vuur te hoog oplaait, consumeert het ‘de drager’ en schrikt het anderen af door de verblindende gloed en de onverdraaglijke hitte.
De wijsheid in vuur: voed je plannen, zoals je met hout een vuur voedt. Zoek naar nieuwe paden en plannen. Geniet van enthousiasme en van een idee dat als een helder licht op een pad schijnt. Realiseer je dat, net zoals de zon opkomt na een donkere nacht, het licht van nieuwe plannen alleen gezien wordt vanuit een donkere periode. Als je je laat meeslepen door je enthousiasme en dat de overhand laat nemen (het vuur laait te hoog op), dan loop je het risico dat je daardoor ‘verteerd’ wordt (overwerkt) en dat anderen een stap terug doen van je overweldigende energie.
Als je denkt dat je de spirituele component niet of nauwelijks nodig hebt om je gezond te voelen (common thinking in onze westerse maatschappij), overweeg dan dat alle wezens op aarde zon en levensenergie nodig hebben, ook als ze niet direct ‘geraakt’ worden door de zon.
Het westen: water
Het water staat voor de emoties, de transformatie, het ongekende, zonsondergang, de herfst, volwassenheid, zwart.
Kijkend naar de eigenschappen van water: water moet vrijelijk kunnen stromen. Stilstaand water wordt troebel, levenloos en giftig. Water dat wil stromen, maar gedwongen wordt om stil te staan, zoals bij een dam of blokkade, zal uiteindelijk met veel geweld losbreken. Water manifesteert zichzelf in vele vormen, subtiel of overweldigend, zacht of krachtig, maar smelt onlosmakelijk samen. Het is diversiteit en eenheid in een. Water als regen voedt alle levende organismen, inclusief de aarde zelf, waardoor deze groeien, tot bloei komen en vrucht dragen.
De wijsheid van water: geef je emoties de ruimte om te kunnen ‘stromen’, met alle ups and downs die daar bij horen. Gun jezelf ervaringen die een rijkdom aan emoties oproepen, zodat je ‘heart of water’, zoals de Maya’s dat noemen, geen stilstaande en levenloze poel wordt. Gezond water bevat zuurstof. Als lucht voor het mentale staat, dan betekent dat: zorg voor een mix van emoties en gezond verstand, dan blijft het helder. Blokkeer je emoties niet door ze binnen te willen houden: als je dat te lang doet en de emoties te hoog oplopen, dan kan je er zeker van zijn dat die opgekropte emoties vroeg of laat zich op een destructieve manier toch manifesteren – hetzij naar jezelf, hetzij naar je omgeving.
Verwelkom de rijke diversiteit in emoties in alle verschillende verschijningsvormen. En zoals water zich in de watercyclus transformeert, verwelkom ook je eigen transformaties – veranderingen zijn reinigend, nodig en natuurlijk. Vervuild water regenereert zichzelf in de oceaan – veel water samen. Dus als je innerlijk ‘vervuild’ voelt met (te)veel negatieve emoties, zoek dan de verbinding en de ondersteuning van anderen om je heen.
Een overstroming – zie het maar als een vergelijking met een teveel aan emoties – kan wegebben als het teveel aan water kan afvloeien in de aarde. Zo heb je ook een stabiele basis (aarde) en tijd nodig om een tijdelijk teveel aan emoties te kunnen laten wegvloeien. En tenslotte, net als de voedende regen, wees je er van bewust dat als jouw emoties vrijelijk en gemoedelijk kunnen stromen, dat anderen ook doet groeien en tot bloei komen.
Het noorden: lucht
Lucht staat voor het mentale, de gedachten, de wijsheid, de voorouders, de ouderdom, de rusttijd, de winter, wit.
Kijkend naar de eigenschappen van lucht: lucht heeft de ruimte nodig om vrij te kunnen circuleren. Je kunt het niet zien, niet aanraken, maar toch kan het de kracht hebben om een zeilboot naar een bestemming te laten gaan of de vernietigende kracht van een orkaan hebben. Lucht in een afgesloten ruimte wordt eerst bedompt en later giftig: je komt in ademnood, raakt buiten bewustzijn en kan zelfs stikken.
Warme lucht stijgt, koude lucht daalt. Lucht is de drager van geluid.
De wijsheid van lucht: geef je gedachten de ruimte, zorg voor een ‘open mind’. Als je je mentale vermogens te lang opsluit in een beperkend frame waar geen plaats is voor ontwikkeling en flexibele visies, dan raakt je geest ‘bedompt’. Starre denkpatronen, rigide opvattingen en protocollen doen je denkvermogen uiteindelijk geweld aan en maken dat je het contact met de werkelijkheid – je bewustzijn – verliest.
Het mentale is niet tastbaar, niet concreet, maar heeft een ontegenzeggelijke kracht. En net als het verschil tussen een frisse bries of een oncontroleerbare orkaan, heeft dat mentale de kracht om je verder op weg te helpen of jou (en je omgeving) omver te blazen. Wees als de schipper: kan je gebruik maken van de juiste wind op het juiste moment? Kan je laveren en navigeren? Of is het wijs om op een veilige plek te blijven tot de storm geluwd is?
Zoals lucht de drager van geluid is, zo is het mentale ook de drager van taal, gezang, communicatie.
De Grieken gaven ieder element een noemer warm of koud. Lucht wordt gezien als warm, net als vuur. Aarde en water worden gezien als koud. Warme lucht (het verstand in combinatie met de energie van het spirituele en nieuwe plannen) stijgt; het mentale legt een verbinding met het hogere, een volgend level. Koude lucht (het verstand in combinatie met het praktische van de aarde) legt een verbinding met het tastbare, moeder Aarde. En als je er een bende van maakt, door alles tegelijk en teveel te willen – de warmte van het spirituele, de koude van de praktische zaken en het ‘water’ van de emoties – dan kan je letterlijk gedonder verwachten.
Het zuiden: aarde
Aarde staat voor het fysieke, het concrete, het lichaam, zorg, veiligheid, stabiliteit, jong-volwassen, de dag, de zomer, geel.
Kijkend naar de eigenschappen van aarde: aarde heeft zon, water en lucht nodig om leven voort te kunnen brengen en nieuwe generaties te kunnen voeden. De aarde brengt schoonheid voort, in een onuitputtelijke diversiteit, in kleuren, geuren, bloemen, vruchten, veren, schubben. De aarde belichaamt de cyclus van het leven: geboorte, wasdom, dood en wedergeboorte. Aarde heeft iets met vier: vier stadia, vier windrichtingen, vier seizoenen. Vier schept orde en definieert structuur in de tastbare wereld.
Te weinig aarde – stel je een plaats voor met alleen vuur, water en lucht – is een ongedefinieerde chaos, iets dat misschien wel een enorm potentieel heeft, maar niets concreets voortbrengt. Teveel aarde daarentegen, is vergelijkbaar met een graf.
De wijsheid van de aarde: voed je eigen wezen en jouw thuis (je praktische, fysieke wereld) met spiritualiteit, emoties en verstand, zodat je tot volle bloei kan komen. Maar ook in de letterlijke zin: voed en verzorg je lichaam met helder water, schone lucht en houd je lichaam warm.
Houd in gedachten dat hoe het resultaat van je ontwikkeling er ook uitziet (de figuurlijke schoonheid en rijkdom van bloesems en oogst), deze ontwikkeling het best tot zijn recht komt als je het deelt, zodat je anderen ook kunt voeden en inspireren.
Staar je niet blind op het werk – de akker die moet worden geploegd – maar neem ook de tijd om te zoeken naar schoonheid in het leven en daar van te genieten. De aarde heeft een natuurlijk ritme van seizoenen, van dag en nacht. Luister dus ook naar het ritme van je eigen lichaam, dat zowel periodes van activiteit als periodes van rust nodig heeft. Vier nieuwe plannen (de lente) en resultaten (de oogst in de herfst).
In de vergelijking met de chaos van de elementen vuur, water en lucht zonder aarde, zou je kunnen stellen dat je nieuwe plannen, je emoties en je gedachten ook altijd een solide, concrete basis nodig hebben om op te staan en om naar terug te keren als er rust nodig is.
Wat betreft de vergelijking met het ‘teveel’ aan aarde in een graf: begraaf jezelf niet door je alleen bezig te houden met fysieke ervaringen en doelen – uiteindelijk verlies je dan de essentie van de schoonheid van het leven zelf uit het oog.
Ik noemde eerder al dat er in de Chinese cultuur nog twee andere elementen zijn, hout en metaal. Beiden worden voortgebracht door de aarde en je zou ze dan ook als dochter (hout is vrouwelijk van natuur, volgens de Chinese visie) en zoon (metaal is mannelijk) van de aarde kunnen beschouwen. Beiden worden door mensen gebruikt, hetzij als bouwmateriaal, hetzij als wapens. Hout heeft een zachte, groeiende en geduldige natuur. Metaal heeft een scherpe, heldere en beslissende aard. Kies en gebruik ze in wijsheid.
En nu? Tekst gelezen en… zap? Je kan natuurlijk weer overgaan tot de orde van de dag. Je zou er ook op een ander moment in gedachten op terug kunnen komen, het van verschillende kanten bekijken, het ‘herkauwen’, iets meenemen in een meditatie of overweging en kijken wat het voor jou betekent.
Hoe is het met jouw balans in die vier elementen?
