Staatssecretaris Dijkhoff onder vuur
Nauwelijks twee jaar nadat minister Opstelten en staatssecretaris Teeven vervroegd hun ambt opgaven vanwege de verdwenen bonnetjes van de Teevendeal ligt de huidige staatssecretaris Klaas Dijkhoff onder vuur. Binnen het huidige asielbeleid zijn de Rechten van het Kind niet gewaarborgd en de sociaal-emotionele ontwikkeling van hier gewortelde vluchtelingenkinderen wordt ernstig in gevaar gebracht, zeggen experts.
Ruim duizend vluchtelingenkinderen leven met hun ouders in een van de zeven gezinslocaties in Nederland. Hier heerst een strenger regime en een soberder voorzieningenniveau dan in de AZC’s of noodopvanglocaties. De ouders hebben een dagelijkse meldplicht en mogen de gemeentegrenzen niet overschrijden. Vaak woont het hele gezin jarenlang op een enkele kamer. Kinderrechtenorganisaties als Defence for Children, UNICEF en de Kinderombudsman hebben het ministerie herhaaldelijk gewezen op het ontbreken van adequate medische zorg, het gebrek aan privacy voor de gezinnen en de beperkte onderwijsmiddelen op de gezinslocaties. De Werkgroep Kind in AZC riep in het rapport ‘Het is hier in één woord gewoon… stom’ het ministerie zelfs op om de gezinslocaties geheel te sluiten.
‘Feitelijk is er geen Kinderpardon.’
Hoewel deze gezinnen afgewezen zijn voor hun eerste asielaanvraag, zouden veel van de kinderen in de gezinslocaties in aanmerking moeten komen voor het Kinderpardon, omdat ze al langer dan vijf jaar in Nederland verblijven en hier geworteld zijn. Uit onderzoek blijkt echter dat 92% van de aanvragen voor het Kinderpardon wordt afgewezen na een negatief advies van de Dienst Terugkeer en Vertrek: de gezinnen zouden onvoldoende meewerken aan terugkeer. Advocaat Else Weijsenfeld, gespecialiseerd in sociaal-economische en kinderrechten, zegt in een interview: “Bij de onderhandelingen over het Kinderpardon is de eis van ‘voldoende meewerken aan vertrek’ er bijna ongemerkt ingekomen, maar dit blijkt nu cruciaal omdat het ingevuld kan worden door Dienst Terugkeer en Vertrek. Dit betekent in de praktijk dat er geen kinderpardon is. Zelfs als er medische belemmeringen zijn om te vertrekken en er een uitzetverbod is concludeert DT&V dat er alsnog gewerkt moet worden aan vertrek. Bescherming van kinderen wordt hiermee een lege huls.”
Bovendien blijkt het Kinderpardon een inkomstenbron voor de Immigratie- en Naturalisatiedienst. Voor een gezin met drie kinderen wordt bijna 800 euro gerekend voor de aanvraag. Bij afwijzing is van restitutie geen sprake.
Weijsenfelds kritiek op het Kinderpardon valt samen met de nieuwe campagne ‘Ik Blijf Hier’ van Defence for Children, gericht op een herziening van het huidige Kinderpardon. Martine Goeman, jurist en programma-manager Kinderrechten & Migratie bij Defence for Children, zegt over het huidige Kinderpardon: “De gevolgen voor de kinderen zijn dramatisch. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat kinderen na vijf jaar niet meer schadeloos uitgezet kunnen worden. Dat is ook één van de achterliggende gedachten geweest voor de totstandkoming van het Kinderpardon. De rechten van het kind worden bij de uitvoering van de kinderpardonregeling volledig uit het oog verloren. Het meewerkcriterium is niet duidelijk en niet transparant.”. De online petitie voor de herziening resulteerde in slechts enkele dagen na de lancering al in meer dan 3.000 handtekeningen.
Opgroeien in angst
Is een gezin afgewezen, dan is het volgens het terugkeerbeleid ‘uitzetbaar’. Het is de praktische uitwerking van dit terugkeerbeleid – het uitzetten zelf – dat ernstige schade blijkt toe te brengen aan de sociaal-emotionele ontwikkeling van de kinderen en jongeren in de gezinslocaties. Uitzettingen worden vooraf gegaan door onaangekondigde politie-invallen, een a twee keer per week verspreid over de zeven gezinslocaties in Nederland. Getuigenverklaringen laten een beeld zien van disproportionele maatregelen: tien agenten per gezin, de inzet van politiehonden, het gebruik van handboeien bij ouders en tieners. Voor kinderen die hiervan getuige zijn of wie het zelf overkomt, zijn dit bijzonder traumatische ervaringen. Prof. M.E. Kalverboer, bijzonder hoogleraar Kind, (Ortho)pedagogiek en Vreemdelingenrecht Rijksuniversiteit Groningen en sinds kort Kinderombudsman, stelde in een onderzoek naar gewortelde kinderen: “Vrijwel alle kinderen die wij in het onderzoek hebben betrokken, ervaren zeer ernstige emotionele problemen. Deze kinderen zijn heel erg bang, trekken zich terug met hun zorgen en zijn gedeprimeerd. Ze slapen slecht en hebben vaak nachtmerries. Ze voelen zich in de ogen van de samenleving waardeloos. Hun grootste angst is dat ze teruggestuurd worden naar het land van herkomst. Ze ervaren extreem veel stress en durven zich niet te uiten. Ze zijn zo bang, dat als ze zich zullen uiten dit consequenties heeft voor hun procedure, dat ze zich in zichzelf terugtrekken. Ze groeien op in zeer zware omstandigheden en hun ontwikkeling wordt hierdoor ernstig bedreigd.”.
Filmmaker Jan Jaap Kuiper laat in zijn documentaire ‘Vergeet mij niet’, opgenomen op de basisschool van gezinslocatie Katwijk, een indringend beeld zien van de constante angst, door de uitzettingen bij de kinderen teweeg gebracht. De documentaire wordt in juni uitgezonden op NPO2 en is geselecteerd voor het DOK.fest in München.
‘Ze brachten ons naar de gevangenis terwijl we geen dieven of boeven zijn.’
In 2014 ontstond er een storm aan internationale en landelijke verontwaardiging omdat in Nederland vluchtelingengezinnen in de cellen van detentiecentra werden opgesloten. Toenmalig staatssecretaris Fred Teeven kwam aan de kritiek van de campagne ‘Geen kind in de cel’ tegemoet door een gesloten gezinsvoorziening te openen bij Kamp Zeist, waarvan de setting ‘kindvriendelijk’ zou moeten zijn. De voorziening wordt deze maand officieel in gebruik genomen, maar tijdens de constructiefase werd de gevangenis al gebruikt om gezinnen op te sluiten. De getuigenissen van jongeren die daar werden vastgehouden, zijn onthutsend. “Voor mij was het verschrikkelijk om in Zeist twee weken te verblijven. We moesten ons geld, mobieltjes en een deel van de kleding inleveren. Het ergste was de manier hoe we naar Zeist werden gebracht, mijn vader werd gearresteerd alsof hij één of andere crimineel was en ik moest mijn schoenen en jas uitdoen in het politiebureau”, zegt A., een 16-jarig meisje dat met haar ouders, broer en zusje twee weken in de gezinsgevangenis werd opgesloten, nadat de Immigratie- en Naturalisatiedienst een fout had gemaakt. E (11 jaar) zegt over Kamp Zeist: “Ze brachten ons naar de gevangenis terwijl we geen dieven of boeven zijn.”
Rechten van het Kind onder spanning
Met de ervaringen die kinderen in gezinslocaties ondergaan, staan diverse Kinderrechten uit het VN-Verdrag onder spanning. Nederland ondertekende het verdrag in 1995, maar heeft sindsdien verschillende keren stevige kritiek van VN Commissies te verduren gehad, omdat de Kinderrechten niet actief gewaarborgd worden. Met name het rapport uit 2015 loog er niet om: Nederland scoorde bijzonder slecht in de bescherming van de Rechten van het Kind.
Het is niet voor het eerst sinds zijn aantreden dat staatssecretaris Dijkhoff zware kritiek te verduren krijgt. Eerder moest hij zich verantwoorden over zijn bemoeienissen met het persbericht van voormalig minister Opstelten over Teevendeal en recentelijk nog oordeelde het Europees Hof dat het huidige beleid omtrent veroordelingen voor levenslang inhumaan is als er geen tussentijdse herbeoordeling is.
