research

Duizend ogen in het donker

  • February 13, 2014 00:16

Een vooruitblik op het totalitaire tijdperk

Tijdens de 2dH5 samenkomst van 2014 gaf ik een workshop over zorgwekkende ontwikkelingen in de Nederlandse samenleving. Ik deed dit aan de hand van een analyse van Britt, in 2003 verschenen in de Free Inquiry, van veertien gemeenschappelijke kenmerken van historische fascistische regimes en hun vertaling naar een hedendaagse context.

In deze workshop stonden twee vragen centraal:

De situatie in Afghanistan nu

  • March 26, 2013 19:31

Ieder jaar wordt er door de UNHCR een gedetailleerd rapport aangelegd over de situatie in Afghanistan. Deze rapporten worden overgenomen in de Algemene Ambtsberichten en zouden leidend moeten zijn in overwegingen voor onder andere migratie- en terugkeerbeleid.

Het meest recente Algemene Ambtsbericht over Afghanistan dateert van juli 2012 en is nog steeds van kracht. Hieronder volgt een beschrijving op het gebied van wet en handhaving, geweld, de situatie van vrouwen en de situatie van kinderen. Tot slot volgt een korte uitleg over het Nederlandse terugkeerbeleid en het standpunt van de UNHCR hierin.

 

Wet en handhaving

  • Straffeloosheid blijft diepgeworteld in Afghanistan. (–) Ondanks het feit dat slachtoffers en hun families mensenrechtenschendingen en/of oorlogsmisdaden op individuele basis bij de rechter wel aanhangig kunnen maken, kan dit in de praktijk gevaarlijk zijn.
  • (–) Toch verkeert het Afghaanse rechtsstelsel nog altijd in slechte staat. Het kampt met ernstige en systematische problemen, waardoor de wet de facto geen bescherming biedt aan burgers.
  • Het komt voor dat personen maanden worden vastgehouden zonder aanklacht en zonder toegang tot rechtsbijstand. Verder zijn er berichten, dat familieleden (onder wie ook kinderen) van verdachten worden vastgezet totdat de verdachte zelf is gearresteerd. (–) Er zijn berichten over gevangenis-bewaarders die vrouwelijke gedetineerden verkrachten.
  • De NDS en de ANP zijn de belangrijkste Afghaanse veiligheids-organisaties die personen arresteren en gevangen nemen die verdacht worden van conflict-gerelateerde misdrijven. (–) De NDS voert willekeurige arrestaties uit en neemt mensen in detentie zonder hen toegang te verschaffen tot advocaten, familie of rechtbanken. Uit onderzoek van UNAMA is in deze verslagperiode naar voren gekomen dat in NDS-detentiecentra wordt gemarteld. (–) Foltering en mishandeling komen voor bij zowel de ANP als de NDS. Ook kinderen onder de 18 hadden te maken met foltering door de ANP en de NDS volgens het UNAMA rapport.
  • De huidige grondwet en het wetboek van strafrecht van 1976 voorzien in het opleggen van de doodstraf. In 2011 waren er in Afghanistan meer dan 140 ter dood veroordeelden.

 

Geweld

  • Criminelen, opstandelingen (onder andere door middel van bermbommen, zelfmoordaanslagen, illegale checkpoints), lokale commandanten, maar ook de ALP, ANP en de grenspolitie (afpersing, checkpoints, bedreigingen, intimidatie, ontvoering) kunnen een risico vormen voor vervoer over de weg, vooral ‘s nachts. Onveiligheid vormt de grootste beperking van de bewegingsvrijheid. Geweld door opstandelingen, bandieterij, landmijnen, niet afgegane explosieven en IED’s vormen grote obstakels voor de bewegingsvrijheid.
  • In heel Afghanistan komen ontvoeringen voor losgeld of als intimidatiemethode voor door criminele bendes en opstandelingen waaronder de Taliban.
  • In Afghanistan komen buitengerechtelijke executies en moorden voor. (–) Executies door de Taliban, bijvoorbeeld door middel van ophanging, onthoofding of met een vuurwapen dienen ter waarschuwing en afschrikking van omstanders. (–) In grote delen van Afghanistan komt onder verscheidene etnische groepen eerwraak (wat in sommige gevallen kan leiden tot buitengerechtelijke executies en moorden) en bloedwraak voor.

 

De situatie van vrouwen

  • Zina betekent geslachtsgemeenschap tussen twee individuen buiten het huwelijk om. Terwijl zowel mannen als vrouwen strafrechtelijk vervolgd kunnen worden voor zina, gebeurt dit bijna alleen bij vrouwen. Strafzaken op het terrein van zina worden meestal gevoerd op basis van dubieuze beschuldigingen, gebaseerd op weinig betrouwbare bekentenissen (bijvoorbeeld omdat deze door intimidatie zijn verkregen). Wanneer je als vrouw geen bewijs hebt voor verkrachting en toch een aanklacht indient bij de politie, kun je beschuldigd worden vanwege zina.
  • Indien de leefstijl van een naar Afghanistan teruggekeerde vrouw naar de mening van haar familie niet conservatief genoeg is (sociaal gedrag, seksuele oriëntatie, het nastreven van een eigen carrière of kritiek op het Afghaanse familieleven) loopt zij een reëel risico het slachtoffer te worden van huiselijk geweld, opsluiting of eerwraak.
  • Traditionele gewoontes zoals kindhuwelijken, weggeven van meisjes om conflicten op te lossen, gedwongen afzondering in het huis, uithuwelijken en eerwraak, die de rechten van vrouwen en meisjes schaden, zijn alomtegenwoordig in Afghanistan en komen in verschillende mate voor in alle gemeenschappen. De Afghaanse overheid is niet in staat de rechten van vrouwen en meisjes afdoende te beschermen.
  • Geweld tegen vrouwen komt in heel Afghanistan, de steden Kaboel, Herat en Mazar-i-Sharif incluis, op grote schaal voor. (–) In Afghanistan bestaat een levendige vrouwenhandel. Vrouwenhandel vindt met name plaats in het licht van seksuele uitbuiting, gedwongen huwelijken of dwangarbeid in huishoudens in Pakistan en Iran, en vermoedelijk ook in India.
  • Ook in deze verslagperiode kwam het voor dat vrouwen zichzelf verminkten of zelfmoord pleegden teneinde aan hun uitzichtloze situatie te ontsnappen. Dit lijkt volgens UNAMA een groeiende trend in sommige delen van Afghanistan. Een belangrijke oorzaak van zelfverminking is het gedwongen huwelijk.
  • Op 2 maart 2012 heeft de Ulema Raad een verklaring (‘resolutie’) uitgebracht waarin onder andere passages zijn opgenomen over de positie van vrouwen. Zorgwekkende passages in de verklaring waren onder andere dat vrouwen ondergeschikt zijn aan mannen en niet zouden mogen reizen zonder een mannelijke begeleider. Vrouwen zouden ook onnodige contacten met mannen moeten voorkomen (tijdens studie, werk, buiten). De verklaring van de Ulema Raad is gepubliceerd op de website van het presidentieel paleis. De verklaring plus de aanwijzing van de minister van cultuur dat vrouwen in de media verplicht een hoofddoek moeten dragen evenals mogelijke verzoeningsgesprekken met de Taliban zijn reden tot zorg voor veel vrouwen in Afghanistan.

 

Kinderen

  • Zoals (-) aangegeven kent Afghanistan het op 1 na hoogste zuigelingensterftecijfer ter wereld. Van de kinderen haalt 20% het vijfde levensjaar niet. Kinderarbeid is wijdverbreid, voornamelijk vanwege armoede. Kinderhandel, in het bijzonder voor kinderarbeid, drugssmokkel en prostitutie, komt veel voor, met name in grensgebieden met Iran en Pakistan. Gedwongen bedelen is een groeiend probleem in Afghanistan.
  • ‘Bacha bazi’, waarbij jongetjes en jonge mannen als vrouw worden verkleed en moeten dansen voor een mannelijk publiek, is een Afghaans gebruik en wordt door Afghanen niet als homoseksualiteit beschouwd. Het gaat bij ‘bacha bazi’ vaak om jongens die hiertoe gedreven worden wegens armoede, dwang of geweld, geen familie meer hebben of zijn verstoten. Deze jongens worden beschouwd als statussymbool voor hun ‘eigenaar’ of ‘meester’. Seksueel misbruik van dergelijke jongens komt voor.
  • Vanwege de slechte veiligheidssituatie zijn kinderen kwetsbaar voor conflict gerelateerd geweld. Taliban en andere opstandelingen waren verantwoordelijk voor de meeste kindslachtoffers door onder andere toegenomen gebruik van (complexe) IED’s en zelfmoordaanslagen. Kinderen werden verder (onbedoeld) slachtoffer van nachtelijke huiszoekingen en luchtaanvallen door pro-overheidstroepen. Ook werden kinderen het slachtoffer van landmijnen en andere explosieven.
  • Taliban en andere opstandelingen zetten kinderen in voor hun strijd tegen de Afghaanse autoriteiten en de internationale gemeenschap. Er zitten kinderen in de gevangenis op beschuldiging van terrorisme, zowel in Afghaanse gevangenissen als in gevangenissen van de internationale strijdkrachten.
  • Seksueel misbruik van kinderen, zowel van jongens als meisjes, is alomtegenwoordig in Afghanistan. Het is niet duidelijk gedefinieerd als een misdaad in de Afghaanse wet en daders worden nauwelijks ter verantwoording geroepen. Slachtoffers van misbruik krijgen weinig bescherming. Kindslachtoffers, zowel jongens als meisjes, worden vaak gearresteerd en vervolgd vanwege hun intentie zina te plegen.
  • Volgens de VN worden kinderen vooral ontvoerd door criminelen die losgeld eisen of kinderen inzetten voor de prostitutie. AGE’s ontvoeren kinderen om verschillende redenen als vergelding, ronseling, losgeld en druk om iemand, gevangen genomen door de autoriteiten, vrij te laten of te ruilen.

Nederlands uitzettingsbeleid naar Afghanistan

In maart 2003 ondertekenden Nederland, Afghanistan en UNHCR een Memorandum of Understanding, dat ook gedwongen uitzetting mogelijk maakt, mits relevante humanitaire aspecten zijn meegewogen. Dit MoU is nog steeds van kracht. Gedurende de verslagperiode zijn vanaf september 2011 tot 1 maart 2012 circa 50 Afghanen gedwongen uitgezet naar Afghanistan.

Standpunt UNHCR

Het uitgangspunt van UNHCR is dat de organisatie niet meewerkt aan gedwongen terugkeer naar Afghanistan. Volgens UNHCR is de situatie van iemand die gedwongen terugkeert naar een gebied waar hij geen netwerk heeft niet te vergelijken met de positie van iemand die er bewust voor kiest om terug te keren en hiervoor informatie heeft kunnen inwinnen en zich anderszins heeft kunnen

voorbereiden. Terugkeer uit Pakistan en Iran met hulp van UNHCR vindt doorgaans op vrijwillige basis en meestal in groepsverband via de vrijwillige terugkeercentra plaats, waarbij het sociale netwerk nog enige bescherming biedt, al is dit niet gegarandeerd. Een uitgezet individu moet het vaak zonder dergelijke verbanden zien te redden.

Het Nederlandse standpunt dat gedwongen terugkeer uitsluitend plaatsvindt naar Kaboel en dat het betrokkene vervolgens vrij staat zelf verder te reizen naar waar hij maar wil, wordt door UNHCR niet gedeeld. UNCHR pleit in dit verband voor een case by case onderzoek. UNHCR stelt zich op het standpunt dat het niet verantwoord is om iemand gedwongen terug te sturen naar een gebied waar hij geen sociaal netwerk heeft. Ook in Kaboel en andere steden is het volgens UNHCR

vrijwel onmogelijk een bestaan op te bouwen indien men de steun van de eigen gemeenschap moet ontberen. Dit geldt met name voor gedwongen terugkeerders afkomstig uit westerse landen.

Voorts meent UNHCR dat van een persoon niet mag worden verlangd dat hij door onveilig gebied moet reizen teneinde op zijn veilige eindbestemming te arriveren.

Daarnaast is het volgens UNHCR onwenselijk een binnenlands vestigingsalternatief te overwegen indien een persoon een gerede vrees heeft voor vervolging in enig deel van Afghanistan.

UNHCR en de Afghaanse autoriteiten hebben dezelfde standpunten op het gebied van gedwongen terugkeer.

 

(Bron: Algemeen Ambtsbericht Afghanistan, juli 2012)

Deportaties naar Afghanistan: background

  • March 26, 2013 02:47

Hoe gaat ‘gedwongen terugkeer’ – of beter gezegd, deportatie – naar Afghanistan nu in zijn werk? Hieronder vind je een overzicht van hoe de Nederlandse staat hierbij te werk gaat. Ook lees je het standpunt van de UNHCR wat betreft uitzettingen naar Afghanistan.

 

De Kabul-check

Uitgeprocedeerde Afghaanse asielzoekers worden door de Dienst Terugkeer en Vertrek aan de Afghaanse ambassade gepresenteerd. De ambassade stelt hun Afghaanse identiteit vast en vraagt of ze willen terugkeren naar Afghanistan. Als de asielzoeker dan aangeeft dat niet te willen, dan verstrekt de ambassade géén geldige documenten voor de terugreis.

Om vluchtelingen toch te kunnen uitzetten, werd in 2003 in een Memorandum of Understanding tussen het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken en het Afghaanse Ministerie van Vluchtelingenzaken afgesproken dat er een zogeheten ‘Kabul-check’ zou worden gebruikt. Bij deze Kabul-check dient de dienst Bijzonder Vertrek en Boekingen via de Nederlandse ambassade in Kabul een aanvraag in bij het Ministerie van Vluchtelingenzaken aldaar, waarbij gevraagd wordt of er bezwaar is tegen de uitzetting. Als er dan binnen vier weken geen reactie komt uit Kabul, wordt er vanuit gegaan dat de uitzetting geaccepteerd wordt. (Jurisprudentie o.a. Awb 11/38797 en Awb 11/38798: De rechtbank laat daarbij wegen dat eisers op 11 november 2011 aan de Afghaanse autoriteiten zijn gepresenteerd, waarbij hun nationaliteit is vastgesteld en dat op 18 november 2011 aan het Afghaanse Ministerie voor Vluchtelingenzaken is gevraagd of bezwaar bestaat tegen terugkeer van eisers (de zogenaamde Kabul-check). Dit brengt met zich dat, indien na verloop van vier weken hierop niet is gereageerd, er sprake is van een fictief akkoord, waarna eisers naar Afghanistan uitgezet kunnen worden met een EU-staat.)

 

In de praktijk is dit allesbehalve een ordentelijke overeenkomst. De meeste aanvragen worden niet gelezen, laat staan dat er op gereageerd wordt. In rechtszaken wordt dan ook vaak alleen een ‘bewijs van verzending’ van de Kabul-check overlegd, maar geen bewijs van ontvangst, waardoor ook juridisch onduidelijk blijft of de aanvragen wel correct worden afgehandeld.

De EU-staat waarnaar gerefereerd wordt is geen rechtsgeldig reisdocument. Het gebeurt dan ook vaak genoeg dat vluchtelingen met een dergelijk ‘Europees laissez-passer’ aan de grens van het land van herkomst worden geweigerd.

Bij de deportaties van de families Hejazi en Nouri is het, gezien het korte tijdsbestek waarin dit allemaal is gebeurd, maar de vraag of de Kabul-checks überhaupt wel zijn uitgevoerd.

 

Openbaarheid van Bestuur?

Eerder ingediende WOB-verzoeken over bijzonderheden van de zogenaamde Kabul-check leveren niet veel op: met allerlei argumenten worden de verzoeken over vrijwel de hele linie afgewezen.

 

Standpunt van de ambassade

Een aantal jaren terug verzette de Afghaanse ambassade zich tegen de uitzettingen. In de oorspronkelijke MoU was geen sprake geweest van het gebruik van het Europees Laissez-Passer. De ambassade heeft verschillende brieven uit laten gaan om daartegen te protesteren en werden zelfs korte tijd door de Nederlandse overheid onder druk gezet om te stoppen met deze brieven, maar tegenwoordig wordt er vanuit de ambassade nog maar weinig weerwoord gehoord.

 

UNHCR over Afghanistan

Het UNHCR spreekt zich duidelijker uit. De UNHCR-rapporten worden overgenomen in de Algemene Ambtsberichten, documenten die notabene door de overheid richtinggevend zouden moeten zijn in het bepalen van asielbeleid ten opzichte van een bepaald land.

Uit het meest recente Algemeen Ambtsbericht over Afghanistan, verschenen in juli 2012, blijkt overduidelijk dat de situatie door heel Afghanistan onstabiel en bijzonder onveilig is, met name voor Afghanen van bepaalde minderheidsgroeperingen, vrouwen én…. terugkerende vluchtelingen. Het UNHCR concludeert dan ook zonder omwegen dat er geen uitzettingen naar Afghanistan zouden moeten plaatsvinden.

 

Maar dan…

Staatssecretaris Teeven legt dit rapport en de conclusie van het UNHCR volkomen naast zich neer. Op dit moment worden er zelfs aanzienlijk meer Afghaanse gezinnen gedeporteerd dan in de jaren hiervoor.

Voor de tweede keer in korte tijd (Somalië, Ambtsbericht december 2012) blijkt dat Fred Teeven geen boodschap heeft aan de constatering van schending van de mensenrechten. Hij zet gewoon uit. Punt.

 

En wist u dat…?

Markant detail dat wél uit het WOB-verzoek naar voren kwam: het taalgebruik van onze overheid als het om vluchtelingen gaat. De Directie Operationele Ondersteuning heeft het over de presentatie van maximaal 15 ‘eenheden‘ aan de ambassade per veertien dagen. ‘Business Objects‘ gaat bij dezelfde afdeling over getallen en quota en wordt er zelfs gesproken van ‘verwijderbare vreemdelingen‘.

Het doet me sterk ergens aan denken, dit taalgebruik. U ook?

De Staat, de Kerk en de Hulpverleners: het pact met de duivel

  • March 19, 2013 11:06

Soms zijn de raderen van de deportatiemachine keihard en zichtbaar, zoals bij de deportatie van de twee Soudanezen twee weken terug. Maar meestal draaien ze onzichtbaar, goed geölied, verpakt in een welwillend plastic doosje, voorzien van een leuk humanitair stickertje.

Het deportatiesysteem is gebaat bij onzichtbaarheid: het probeert zo te voorkomen dat wij, geconfronteerd met de rauwe waarheid, de enige mogelijke conclusie trekken, namelijk dat het een apartheidsbeleid is.

 

Ik zal niet zwijgen, niet wegkijken, niet doorlopen. Dat de namen, gezichten en ‘humanitaire’ maskers van iedereen die deel uitmaakt van de terugkeer- en deportatiemachine maar bekend mogen worden!* Met een oproep aan diegenen die hieronder genoemd staan: word je bewust van je bijdrage in dit verfoeilijke systeem, maak de keuze om hier uit te stappen en op geen enkele manier meer bij te willen dragen aan een beleid dat uitsluiting, repressie, geweld en oorlog ondersteunt. En een oproep aan alle anderen: help ze een handje in die bewustwording!

 

Op uitnodiging van Coffi Badou-Bonsou verscheen Marion Groen in ‘t Woud in de Vluchtkerk om een praatje te houden over terugkeer. Hieronder de verschillende details uitgewerkt.

Coffi Badou-Bonsou: voorzitter van de Social Development Cooperative in Amsterdam. Heeft geen eigen website, maar presenteert zich op de website van Paspoort Amsterdam als iemand die ‘voorbereidende cursussen en trainingen geeft aan mensen die willen terugkeren naar hun eigen land’. Joost mag weten waarom hij zich in hemelsnaam in de actiegroep van de Vluchtkerk genesteld heeft. Was ‘begeleiden bij terugkeer’ vanaf het begin af aan al zijn objectief?

Marion Groen in ‘t Woud: projectleider bij de Bridge to Better Foundation. Alhoewel Bridge to Better op de website nog probeert om er een positief sausje overheen te gooien, valt het onmiddellijk op dat dit project ‘mede mogelijk gemaakt is’ door het ETF (Europees Terugkeer Fonds, zij subsidiëren ook deportaties) en de DT&V (Dienst Terugkeer en Vertrek) en daarmee een verlengstuk is van het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Nog even in de herhaling: mevrouw Groen in ‘t Woud bood een financiële vergoeding aan als men mee wilde werken aan terugkeer en ‘terugkeer’ moeten we ook niet al te nauw nemen, want een Somaliër kon ook zonder problemen een enkeltje naar Kenia, Nigeria of Egypte krijgen. Kortom: als ze maar uit het zicht en uit Europa zijn.

  • Bridge to Better Foundation

 

De ETF en de DT&V zijn niet de enigen die de ‘goede werken’ van de Bridge to Better Foundation mogelijk maken. De gemeente Amsterdam, de American Bookstore Amsterdam (?) en de katholieke kerk doen ook graag een duit in het zakje.

De katholieken (ik zal u even met de eigen woorden om de oren slaan, Romeinen 12:13, vert. Groot Nieuws Bijbel 1996: en ontvang vreemdelingen gastvrij) doen dat middels het R.C.O.A.K. Amsterdam, het Roomsch Catholijk Oude Armen Kantoor. Het R.C.O.A.K., gevestigd in het hofje ‘Liefde is het Fondament‘ (sic!), loopt op de website niet zo te koop met hun ondersteuning aan terugkeerprojecten. Liever presenteren zij zich als charitatief fonds dat zich inzet voor ouderen. En oja: “Binnen Amsterdam kunnen ook initiatieven in aanmerking komen voor een donatie, die het welzijn en de maatschappelijke participatie van andere kwetsbare groepen dan ouderen bevorderen.” Kan iemand me uitleggen wat het financiëren van terugkeer naar een levensbedreigende situatie te maken heeft met maatschappelijke participatie?

Voor alle katholieken die zich afvragen of dat nou werkelijk de bedoeling is van het collectezakje:

  • Stichting RCOAK

 

Last but not least werkt de Bridge to Better Foundation samen met More Coaching in Purmerend. Ook More Coaching verpakt zijn doelstelling in welluidende woorden: “Alles verandert wanneer inzicht komt op het gebied van bestemming. De More Coaching trainingen zijn erop gericht om persoonlijke bestemmingen te helpen ontdekken.”, hoewel deze wel een beetje geladen worden als je je bedenkt dat de term ‘persoonlijke bestemming’ hier een geografische betekenis krijgt.

More Coaching blijkt een voorbeeldig samengaan van Staat, Kerk en Kapitaal te zijn. Staat en Kerk in de persoon van Gillis Overbeeke, coach, overtuigd christen én ‘kennismanager’ bij de overheid. Het Kapitaal ziet zich vertegenwoordigd in Martin van der Mooren, naast coach ook CEO van ‘een internationale organisatie in telecomaccessoires’. Op zijn eigen website zegt hij over zichzelf: “Zijn bekwaamheid is mensen tot hun bestemming te laten komen c.q. op hun plaats te krijgen.”

 

 

Aan Coffi, Marion, de gemeente Amsterdam, het bestuur van het RCOAK, Gillis en Martin: vluchtelingen vluchten niet voor niets. Financiële steun en trainingen doen niets af aan de bedreigingen van geweld, oorlog en honger. De enigen die uiteindelijk baat hebben bij al deze ‘terugkeerprojecten’ of verkapte deportatietechnieken zijn de overheid, het neo-liberale systeem en het onterecht gesuste geweten van een maatschappij die een hernieuwd apartheidsbeleid maar niet wil herkennen.

*) Eventueel hier gepubliceerde gegevens zoals namen, organisaties, telefoonnummers, websites en mailadressen zijn eerder dan deze publicatie door de betrokkenen zélf openbaar gemaakt op internet. Ik ga er van uit dat ze daarbij een weloverwogen keuze hebben gemaakt wat betreft de bescherming van hun persoonlijke gegevens.